22.55
“बस!” खुर्चीतून उठायच्या
त्याच्या प्रयत्नाला विरोध करंत मरीना म्हणते.
“तुला घाई नाहीये. रात्री
आमच्याकडे थांब. आमच्याकडे एक खोली रिकामी आहे.”
“मी त्याचा अपमान केला कां?”
“नाही. त्याला खरंच लवकर
उठावं लागत. तो भारद्वाज पक्षी आहे. हे तर आपण आहोत घुबंड.”
“तोडोर नसल्यामुळे वातावरण
जास्त शांत, मोकळं झालं.
कपितोनव रात्री थांबायला
नाही म्हणतो.
“रात्रभर फ्लैटमधे हिंडत
राहीन, भुतासारखा. कशाला?”
मरीना विचारते:
“तुला तो नाही आवडला?”
“कां नाही आवडलां? बिल्कुल
आवडला.”
“मी अगदी ठीक आहे, तू काही
विचार नको करूंस,” मरीना म्हणते.
“मी बघतोय, विचार
नाही करंत.”
“नाही, खरंच,
आमच्यांत सगळं अगदी नॉर्मल आहे,” आणि पुढे
म्हणते, “मूखिनपण ‘बोरिंग’ होता.”
“मरीन, मी
विचारलं नाही...मला आत्तापर्यंत कळलं नाही की मूखिन बद्दल शेवटी काय झालं...तपास
आणि बाकी सगळं...”
“काहीच नाही. ‘केस’
बंद करून टाकली. उत्तरांपेक्षा प्रश्नंच जास्त होते. काही दिवसांपूर्वीपर्यंत
मी एक प्रायव्हेट डिटेक्टिव ठेवायचा विचार करंत होते. आता तसं नाही वाटंत. पण ज्या
गोष्टीवर माझा विश्वास नाहीये, ती ही आहे, की तो ‘तोच’ होता.”
“तेव्हां, अंत्य संस्काराच्या
वेळेस मी खूप निरर्थक बोलंत होतो, तू माफ करशील.”
“कोणाच्या लक्षांत
राहतंय.”
“नीनाच्या लक्षांत होतं.”
“नीनोच्का...बघतोयंस नं, आपल्यासोबत
कसं सगळं एकसारखं होतं. मी त्या वेळेस येऊंच नाही शकले, ह्या
गोष्टीसाठी तू मला माफ़ कर.”
आन्काबद्दलसुद्धां
विचारलं.
“तुझ्याकडे फोटो आहे कां?”
त्याच्याकडे आहे –
मोबाइलमधे.”
“ओय, सुन्दर!
ओय, प्रिन्सेस!...मला तिची त्यावेळची आठवण आहे. हवा भरलेल्या
मगरीबरोबर. ती मला ‘मलीना आन्ती’ म्हणायची.”
“ती मगर तूच तर तिला दिली
होती...”
“ओह, हो.”
“ती ‘साउथ’मधे त्याला सोडायचीच नाही.”
“मुलांसाठी!” मरीना प्याला
उचलते.
प्याले किणकिणले.
प्यायल्यानंतर कपितोनव
म्हणतो:
“आमच्याकडे कुठेतरी
काहीतरी चांगलं नाही होत आहे.”
“आमच्याकडे...काय
बिल्कुलंच चांगलं नाहीये?”
“ओह, नाही,
माझ्यांत आणि तिच्यांत – तिच्यांत आणि माझ्यांत, तिच्याबरोबर माझे...”
“प्रॉब्लेम्स?”
“नेहमी भांडंत असतो. ती
मला, कदाचित, तानाशाह समजते. मी काहीही विचारलं तरी ते
जसं तिच्या स्वातंत्र्याचं, स्वाधीनतेचं, प्रभुसत्तेचं हनन असतं. मी तर काहीही विचारणंच सोडून दिलंय. दुस-या बाजूने
बघतां, मी कां नाही विचारू शकंत? मी,
काय – बाहेरचा माणूस आहे? ती स्वतःच तानाशाह
आहे!...तिला माझ्या प्रत्येक गोष्टीची चीड वाटते, अगदी
प्रत्येक गोष्टीची. नाही: रागाने वेडी होते. ‘मला ह्या
गोष्टीचा राग येतो!’ – असं म्हणते.”
‘ऐक,
तुझी कोणची गोष्ट तिला राग आणंत असेल?”
“अगं, प्रत्येक
गोष्ट! मी जोडे चढवायचं शॉहार्न हुकला कां लटकावत नाही. मी लवकर-लवकर कां खातो. समोर
हजर असलेल्या लोकांबद्दल मी ‘तो मुलगा’ किंवा ‘ती मुलगी’ कां म्हणतो.
टी-बैग्स कां वापरतो. मी इतका तटस्थ कां असतो...प्रत्येक माणसाबद्दल, प्रत्येक वस्तूबद्दल...तिला, उदाहरणार्थ, हे आवडंत नाही की ज्या बाईशी मी तिची ओळख करविण्याचा निर्णय घेतला होता,
ती काळा चष्मा कां काढंत नाही. ती मला असं नाही सांगंत, की आवडंत नाही, पण मला तर अनुभव होतो नं, बघतो नं...जसं एखाद्या माणसाकडे काळा चष्मा न काढण्याचं काही कारण असूंच
शकंत नाही. कारणं तर असू शकतात. आणि, तिला ह्याच्याशी करायचं
काय आहे?”
“खरं आहे, तिला
ह्याच्याशी काहीही करायचं नाहीये, पण कारण काय आहे?”
“आता तूसुद्धां. कारण की
तिचे दोन्हीं डोळे वेगवेगळ्या प्रकारचे आहेत, एक – गडद भुरा, दुसरा – निळा.”
“तिला हे माहीत आहे कां?”
“कसं नसणार, जर ते
तिचे डोळे आहेत?”
“नाही, मी
मुलीबद्दल विचारतेय.”
“आणि, तिला माहीत असायलांच पाहिजे कां? असल्या गोष्टी मी
समजवूं कां? तू हे ‘सीरियसली’ म्हणतेयंस का, मरीना?”
“कदाचित, समजवायला
नको...पण तू अश्या प्रकारे सांगतो आहेस...”
“टी-बैग्स विकंत
घेतो...सांगितलं...लवकर-लवकर खातो...हो...मी वेगळ्या स्वभावाचा कां नाही झालो, झालो तर
असा...आपल्या उणीवांशी झगडंत का नाही...”
“ऐक, माझा विश्वास नाही बसंत! ती इतकी डोकं-खाऊ आहे
कां?”
“डोकं-खाऊ
तर मी आहे! परिभाषेनुसार! ती मलांच डोकं-खाऊ समजते! माहितीये, तिला माझी लाज वाटते.
तिला असं वाटतं की ती एका अपयशी माणसाची मुलगी आहे.”
“तिने
असं म्हटलं कां?”
“नाही, मला स्वतःच माहीत आहे.
मला माहितीये की ती असा विचार करते.”
“कदाचित
तू स्वतःच असा विचार करतो – स्वतःबद्दल?”
“मी
असा विचार कां करेन? मी ह्याबद्दल कधी विचारसुद्धां करंत नाही. माझी फक्त येवढीच इच्छा आहे, की तिने अपयशी न व्हावं.
पण सगळं तिकडेच जातंय.”
“कुणीकडे
जातेय? ती अठरा वर्षाची आहे.”
“एका
आठवड्यानंतर एकोणीसची होईल. नाही, मरीना. तू तिला ओळखंत नाहीस, तिने स्वतःला अयशस्वी बनवण्याचा प्रोग्राम ‘सेट’ केलेला
आहे – जीवनांत अयशस्वी व्हायचा. युनिवर्सिटी – तिला त्यांत प्रवेश मिळाला नाही –
सोडतेय, आणि
इथेपण मी हतबल आहे. जवळ-जवळ सोडलीच आहे.”
“असं
कां?”
“मला
सतावण्यासाठी. ती प्रत्येक काम मला सतावण्यासाठीच करते.”
“म्हणजे, तिच्या जीवनांत तुला
महत्वपूर्ण स्थान आहे.”
“हो
– कारण की मी तिला जगायला ‘डिस्टर्ब’ करतो.”
“तू
‘डिस्टर्ब’ नको करू.”
“पण
मी कुठे ‘डिस्टर्ब’ करतो? कोणत्या गोष्टींत?”
“मला
कसं माहीत की कोणत्या गोष्टींत? कदाचित तू तिला आपल्या ‘कंटाळवाणेपणाच्या’ कवेंत घेतलं असेल? नक्कीच, घेतलंच आहे!...तुम्हीं सगळे लोक असेच आहांत! ...तिचा काय ‘कुणी’ आहे?”
“चांगला
प्रश्न आहे. मला वाटतं की, कुणी आहे. आणि माझ्या माहितीप्रमाणे, तो लग्न झालेला आहे.”
“
‘वाटतं’, ‘माझ्या माहितीप्रमाणे’...”
“ती
मला काही सांगतंच तर नाही. बस, नुसती हसते. मी काय – विरुद्ध आहे? जगायचंतर तिला आहे. एक गोष्ट मी स्वीकार करू शकंत नाही – अनिश्चितता. तिला
माहितीये की मला अनिश्चितता सहन नाही होत, पण मुद्दाम...मला वाटतं की मुद्दामंच...”
“मला
समजलं नाही, तुम्ही
एकत्र राहताय ना? की ती वेगळी राहते?”
“वेगळ
राहण्याच्या तुलनेंत, एकत्रंच जास्त आहोत.”
“तर
वेगळे झाले असते, वाटणी केली असती. काही प्रॉब्लेम आहे?”
“काही
प्रॉब्लेम नाहीये...बस, हे होईल कसं? कुणालातरी हे करावं लागेल...”
‘स्वाभाविक आहे. आणि तो मुलगा? तो कोण आहे?”
“तो
कोण आहे? तो
ठीक आहे. जास्त वाईट गोष्ट – काहीतरी दुसरीच आहे. मला असं वाटतं, तो, सौम्य शब्दांत म्हणायचं
झालं तर तो, अर्धवट, गोंधळलेला आहे. एक न एक
दिवस अश्या बिनडोक माणसाला बायको घरातून काढूनंच टाकेल, आणि तेव्हां माझी मुलगी त्याच्याबरोबर राहू शकेल...”
“कदाचित, तू ईर्ष्या करतो?”
“प्लीज़, माफ कर.”
“म्हणजे, वडिलांच्या
दृष्टिकोणातूंन?”
“मरीना, तू काय म्हणतेस? ती तरुण आहे. ती प्रेम
करते. तिच्याकडे तिची स्वतंत्र खोली आहे. मी सहन करणा-यांपैकी आहे. मी तानाशाह
नाहीये. पण, कदाचित, माझं स्वतःचंसुद्धा काही
मत असेल. जे, प्रकट करण्याची घाई मी नाही करणार. तिलासुद्धां माहीत आहे, की मी काय विचार करतो.
आणि मग...मरीना, मला वाटतं की नीनाच्या मृत्यूसाठी ती मला जवाबदार मानते.”
“पण
तुझा तर काही दोष नाहीये.”
“पण
मला वाटतं की ती मला आपल्या मम्मीच्या, माझ्या बायकोच्या, मृत्युसाठी जवाबदार मानते...”
“तुला
तर बरंच काही वाटंत असतं! ती काय विचार करतेय, हे तुला कसं कळू शकतं?! ऐक, तू
फक्त आत्मकेंद्रित आहेस. तू तरुण बाप आहे आणि म्हाता-या खोडासारखा विचार करतोस...”
“
‘तरुण बाप’,” कपितोनव हसू लागतो.
“तर
काय, तरुण नाहीये?”
“हुँ, थैन्क्यू.”
“हरकत नाही. एक गोष्ट मला समजंत नाही, तू तर मनोवैज्ञानिक
आहेस.”
“मी, मनोवैज्ञानिक?”
“संख्या
ओळखतोस, आणि
मनोवैज्ञानिक नाहीये?”
“फक्त दोन अंकांच्या.”
“आणि
मनोवैज्ञानिक नाहीयेस?”
“हे
मनोविज्ञान नाहीये.”
“तर
काय आहे? अंकगणित?”
“काही
अंक-बिंकगणित नाहीये.”
“मग
काय आहे? टेलिपैथी?”
“माहीत
नाही काय आहे. बस, माझ्याने ते होऊन जातं. पण कसं – माहीत नाही.”
“पण, मग तुला माहीत असायला
पाहिजे, की
दुसरे लोक तुझ्याबद्दल काय विचार करतात. आणि तुला काहीही माहीत नाहीये, तुला फक्त ‘वाटतं’. विचित्र गोष्ट आहे. मलातर असं वाटतं, की ती प्रत्येक गोष्ट, जी तुला ‘वाटते’, ती तुझीच कल्पना असते.”
“मी
पीटरला येणार नव्हतो, कॉन्फ्रेन्सचं आमंत्रण होतं माझ्याकडे, पण मी ठरवलं होतं की नाही जाणार, पण नंतर, लेव टॉल्स्टॉयसारखं – कालच्या प्रकारानंतर...निघून गेलो. दार धडाम् बंद
केलं.”
“त्याने
दार धडाम् बंद नव्हतं केलं. काल झालं काय होतं?”
“काल
आम्हीं भांडलो, मी थुंकलो आणि निघून गेलो. म्हणजे, आम्हीं भांडलो नाही. तिने, बस,
मला पाठवून दिलं.”
“कॉन्फ्रेन्सला?”
“असंच
म्हणू शकतो.”
“अभिनंदन.
मला वाटतं, की
तुम्हीं दोघं अगदी एकमेकाच्या लायकीचेच आहांत.”
“मी
तिला म्हटलं, की नीना गेल्यानंतर, ती नीनाची नक्कल करायला लागलीये. आणि, असं करायला नको – स्वर्गवासी आईची नक्कल करणं. मी असं म्हटलं, आणि तिने मला पाठवून
दिलं. माझ्या मते, हे ठीक नाहीये.”
“असं
म्हणायला नको होतं.”
“पाठवायलासुद्धा
नको होतं.”
मरीना
खांदे उचकावते.
“माझ्या
‘ह्याला’ म्हणी फेकायला खूप आवडतं. त्याने
म्हटलं असतं : प्रत्येका कॉटेजचे आपापले खुळखुळे असतांत.”
“छान, चल, कॉटेजसाठी. तुझी कित्ती
छान आहे, आणि
खुळखुळ्यांसाठी नाही पिणार.”
प्याल्यांची
किणकिण होते.
“माहीत
नाही, हे सगळं तुला कां सांगतोय.
स्वतःबद्दल मी कोणालाच सांगत नसतो. पण, नाही, आज
ट्रेनमधे शेजारीण-पैसेन्जरला सांगितलं.”
“काही
हरकत नाही – कोणालाच नाही सांगत, फक्त जुनी मैत्रीण आणि ट्रेनमधल्या शेजारिणीलाच सांगतोस.”
“तिचा
मुलगा मन्दबुद्धि आहे. तो मोठांच आहे. बरोबरंच जात होतो. तिला त्याला एडमिरैल्टीचं
लहानसं जहाज दाखवायचं होतं.”
“म्हणजे, त्या मुलालासुद्धां
सांगितलं?”
“तसं, हो. पण तो ऐकंत नव्हता.”
“आणि
तुझी मुलगी तुझ्या योग्यतेबद्दल काय म्हणते?”
“तुला
असं वाटतं का की मी फक्त आपल्या योग्यतेचंच प्रदर्शन करंत बसतो? तिला ह्याच्याशी काही
घेणं देणं नाहीये. शांतपणे बघते. मी त्यांच्यापैकी नाही, जे तिला चकित करूं
शकतात. जर मी पाण्यावरसुद्धां चालंत असतो, जसा जमिनीवर चालतो, तर हे सुद्धां तिने शांतपणेच बघितलं असतं...”
“पण, जाऊ द्या, पाण्यावरतर तू चालणार
नाहीस, तर तुझ्या पाण्यावर
चालण्याला तिने कसं बघितलं असतं – ही, पुन्हां कल्पनेचीच गोष्ट
आहे, बस.”
“हो, आत्ताच कल्पनेबद्दल नाटक
दाखवंत होते.”
“तू
म्हटलं होतं, की स्पर्म्सबद्दल.”
“मला
समजंत नाहीये, की ते कश्याबद्दल होतं. ऐक, मरीन, तुला
काय खरंच टेलिपैथींत विश्वास आहे?”
“टेलिपैथींत
कां?”
“तू
मला टेलिपैथीबद्दल विचारलं होतं.”
“माहितीये
ना, मी, तसा, पट्कन विश्वास करते. मी
प्रत्येक गोष्टीवर विश्वास करूं शकते,” मरीना उत्तर देते आणि, कपितोनव चुपचापंच राहतो, पुढे म्हणते – हळूंच: “मी कोष्ठकांवरसुद्धां विश्वास करू शकते, धनु-कोष्ठकांवर.”
“कश्यावर
विश्वास करतेस?”
“हो, बस, आपापले खुळखुळे...”
दोघंही
चूप आहेत.
“तू
काहीतरी म्हटलं, पण मला समजलं नाही.”
“बघ, मी ना तर ट्रेनमधे
पैसेंजर्सला भेटले होते, ना ही कोण्या मंदबुद्धीला, ज्यांना अत्यंत वैयक्तिक गोष्टी सांगू शकले असते. पण फक्त तुला. आणखी कुणाला
नाही सांगू शकंत. मी आत्तांपर्यंत ह्याबद्दल कोणाशीच बोललेले नाहीये. अगदी
कोण्णाशीच नाही.”
“कशाबद्दल?”
ती
प्यालातली वाइन संपवते, मिठाची बाटली टेबलावरंच इकडे तिकडे करते आणि सरळ कपितोनवच्या डोळ्यांत बघते.
“जर
मी काही चूक बोलेन, तर दुरुस्त करशील,” मरीना म्हणते. “मैथ्समधे धनु-कोष्ठकांचा उपयोग केला जातो, हो ना? म्हणजे, अशा प्रकारचे,” – बोटांनी हवेत बनवून
दाखवते. “चौकोनी-कोष्ठक नाही. त्यांचा प्रयोग लैब्नित्ज़ने13 केला होता.
मी बरोबर सांगतेय?”
“लैब्नित्ज़बद्दल
मला जास्त माहिती नाहीये. कदाचित, त्यानेपण केला असेल. कां
नाहीं.”
“त्यानेच, अगदी त्यानेच. मला
उत्सुकता वाटली. मला सांग, त्यांचा काय उपयोग आहे.”
“तुला
हे तर माहितीये की मैथ्समधे धनु-कोष्ठकांचा प्रयोग कुणी केला होता, आणि हे नाही माहीत की
कां?”
“मी
तर त्यांच्या प्रयोग नाही करंत. मला फक्त इतकंच नको सांगू की ते शाळेच्या
पाठ्यक्रमांत आहेत.”
“पण
तुला त्यांची गरज कां पडली?”
“बस, असंच.”
“असंच? जर असं आहे, तर म्हणजे...कोष्ठक, म्हणतेस...मैथ्समधे
कोष्ठकांची आवश्यकता कां असते? ज्याने की आपल्या आत काहीतरी ठेवता यावे, बंद करता यावे. आधी ठेवतात लघु-कोष्ठकांत, आणि, ते, जे लघु-कोष्ठकांत बंद
आहे, त्याला चौकोनी कोष्ठकांत
ठेवतात, आणि
ते, जे चौकोनी कोष्ठकांत
ठेवलंय, त्याला
ठेवतात धनु-कोष्ठकांत. काटेकोरपणे सांगायचं तर, कोष्ठकाचा प्रकार आत ठेवण्याची, सुरक्षिततेची पातळी दर्शवतो.”
“काय
‘सुरक्षितता’ - असा कोणता शब्द आहे कां?”
“
‘सुरक्षितता’,” कपितोनव आपलं म्हणणं
चालू ठेवतो. “धनु-कोष्ठक तिस-या पातळीची सुरक्षितता प्रकट करतात.”
“आणि
चौथी पातळी कोण दर्शवतं? आणि पाचवी? आणि सहावी?”
“त्याच्या
पुढेसुद्धां धनु-कोष्ठक लावूं शकतो, पण बहुधा तिथपर्यंत जायची गरंज नाही पडंत.”
“का
नाही पडंत?”
“अश्यासाठी
नाही पडंत. अशासाठी, की आपल्याला सुसंबद्धता
आवडते. स्पष्ट संक्षिप्तता.”
“खात्री नाही वाटंत,” मरीना म्हणते.
“कशाची?” कपितोनवला कळंत नाही.
“साधारणपणे, ते सुरक्षा करतात. मलापण
असंच वाटंत होतं, जसं तू सांगितलंस.”
“मी
काय म्हटलं? कोणाची
सुरक्षा करतांत?”
“आणि
तू फार चांगलं समजावलंस : सुरक्षितता.”
“मरीनच्का, आपण कशाबद्दल बोलतोय?”
“दोन
मिनिट थांब, प्लीज़? मी आत्ता तुझ्यासाठी काहीतरी
आणते.”
मरीना
दारामागे जाते. कपितोनव तुकड्यांनी एक चौकट बनवतो. असं वाटतंय की तिने शिडी ठेवली
आणि पोटमजल्यावर चढतेय.
23.29
“हे
कोस्त्याचे नोट्स आहे, झेन्या. हे ते आहे, जे तो मृत्युच्या काही दिवसांपूर्वी लिहीत होता. ह्यांना कुणीही पहिलेलं
नाहीये, फक्त
मला सोडून. कुणीही
वाचलेलं नाहीये, फक्त मी वाचलंय. ह्यांच्या अस्तित्वाबद्दल कुणी कल्पनाही नाही करू शकंत.
माझा नवरासुद्धा. माहीत नाही की मला डिटेक्टिवला दाखवायला पाहिजे होतं किंवा नाही, कदाचित मी चांगलंच केलं, की नाही दाखवलं, तपासांत ह्यांची काही
मदत नसती झाली, पुन्हां प्रश्न हासुद्धां आहे, की त्यांनी कुठून सुरुवात केली असती.”
हिरवी
नोट-बुक, पारदर्शी
प्लास्टिकच्या कवरमधे, अजूनपर्यंत तिच्या हातातंच आहे.
“तो
माझ्यापासून ही लपवायचा,” मरीना सांगत राहते, “तरी मी बघितलं होतं, की तो काहीतरी लिहितोय, पण माझ्या डोक्यांत सुद्धा येऊं शकंत नव्हतं की ते काय आहे. मला वाटायचं, की ऑफिसबद्दल आहे. मला
फक्त येवढं नाही कळलं, की तो हाताने कां लिहितोय, आपण सगळेच ब-याच काळापासून रेघोट्या ओढंत नसतो, तूसुद्धां तर हाताने नाही लिहीत? आणि तो बहुधा कम्प्यूटरवर बसलेला असायचा. आणि अचानक झालं – असं.”
मरीनाला
वाटतं की तो काहीतरी म्हणेल, पण कपितोनव चुपंच राहतो, म्हणून ती पुढे सांगते:
“हा
एकदम विशिष्ठ लेख आहे.”
“मैथेमैटिक्सशी
संबंधित काहीतरी?” कपितोनव विचारतो.
“हो, ह्यांत आहे, तुमच्या ब्यूस्टेबद्दल, पण फार जास्त नाही, त्याबद्दल आहे, जे तुम्हीं लोक तिथे
करायचे...खाण्यापिण्याच्या वस्तूंबद्दल, जसं, तुमच्या
त्या ... ‘मीट’च्या समोस्यांबद्दल...”
“कोणच्या
समोस्यांबद्दल?”
“मासेभरलेल्या, तुला आत्ता आठवंतसुद्धां
नाहीये. तुम्हीं लोक तिथे काहीतरी करायचे, काही कैल्कुलेशन्स, डिस्ट्रिब्यूशन्स, तुला जास्त चांगलं माहितीये. मलातर तुमच्या ह्या मैथेमेटिकल-स्टैटिस्टिक्सबद्दल
काही माहीत नाहीये...ह्यांत आहे त्या...फैक्टोरियल कॉन्स्ट्रास्ट्स आणि अश्याच
कोणच्यातरी वस्तूबद्दल...माहितीये, हे खूप कठीण नोट्स आहेत, पण मला तोंडपाठ आहेत.”
“म्हणजे, त्यांत कैल्कुलेशन्स
आहेत?”
“तू
काय म्हणालास?”
“त्यांत
काय फॉर्मुले आहे?’
“फॉर्मुले
कशाला? काही फॉर्मुले-बिर्मुले
नाहीयेत. फक्त शब्द आहेत. जीवनाबद्दल. पण बिल्कुल, मानवी नाहीयेत. किंवा, कदाचित, मानवी असतील, पण मूखिन सारखे नाहीयेत. तो वेगळ्याच प्रकाराचा होता, अगदी वेगळ्याच
प्रकाराचा. प्रेमळ, उत्साही, खूप बुद्धिमान. तो विद्रूप नव्हता, हो ना? मी बाह्य रंग-रूपाबद्दल सांगत नाहीये.”
कपितोनवला
गप्प राहणंच ठीक वाटतं.
“तो
कोणाचा हेवा करंत नव्हता, तुझातर हेवा नाही करायचा?”
“माझा?”
“मी
ह्याचबद्दल म्हणतेय. किंवा सगळ्यांच्या डोक्यांत असंच होत असतं? मी माझ्या नव-याबरोबर
राहते, तो चांगला आहे, पण, त्याच्या डोक्यांत
सैतानंच जाने काय चाललंय? किंवा, तुझ्या, मलातर माहीतंच नाहीये, की तुझ्या डोक्यांत काय चाललंय. जसं, तुला सगळं ‘वाटतं’. कदाचित तू शांत ‘सनकी’ आहेस, आणि मला हे माहीतंच नाहीये.
माझं फक्त स्वतःबद्दल विशेष मत असू शकतं. माझ्या डोक्यांत सगळं व्यवस्थित आहे. बस, ह्याच गोष्टीची सगळ्यांत
जास्त भीती वाटते. कदाचित मी नॉर्मल नसेन?”
“तू
अगदी नॉर्मल आहेस. आणि तुला शांत करण्यासाठी मी तुझ्यासमोर स्वीकार करतो, की माझ्या डोक्यांतपण
सगळं व्यवस्थित आहे. जर माझ्या डोक्यांत काही समस्या आहे, तर...फक्त ही, की मला झोप नाही येत...”
“मी
तुला वोलोकोर्डिन देईन, एक लहानशी बाटली, फक्त आठवण देशील.”
“ठीक
आहे, थैन्क्यू, आठवण करून देईन. आणि, तुमच्याकडे टैक्सी कशी
बोलावतांत?”
“अगदी
सोपं आहे. थोडं थांब, पण जर असं आहे, तर हे आणखीनंच वाईट आहे. जर असं आहे, जर आपण सगळे नॉर्मल आहोत, तर मग what
the hell is this? असं त्याच्याबरोबरंच कां झालं? हे काय आहे?”
“मरीनच्का, मला कळंत
नाहीये, की तू कशाबद्दल बोलतेयस?”
“तू हे वाचायला सूरुवात
करशील, त्या आधी मी तुला सांगून ठेवते. ह्या नोट्समधे बरेचसे अंतरंग वर्णन आहेत.
विशेषकरून माझ्याबद्दल, पण पानं तर फाडता येणार नाहीत?
मला लाजिरवाणं वाटतंय. हे वाचणारा तू पहिला आणि शेवटचा असशील. मला
सोडलं तर.”
“मरीना, तुझी
इच्छा आहे का, की मी हे वाचावं?”
“हो, नक्कीच,
मला खरंच असं वाटतं. जर तुला आवडत असेल तर, मी
कधीही प्रबल आवेगाचं नाटक नाही केलं, ह्या बाबतीत त्याने
गडबड केलीये. तुला ह्यासाठी सांगतेय, की तू चुकीचा निष्कर्ष
नको काढू. आवेगाची स्थिति नेहमीच असेल, असं नव्हतं, असं अजिबात नव्हतं, पण ह्यांत, सैतानघेऊन जावो, नाटक कशाला? आणि
जेव्हां मी हातांत खिळे काढायचा हातोडा घेऊन उभी होते, त्याने
मला चांगलंच घाबरवलं, आणि त्याचे ओठ, खरंच,
खूपंच थंड होते.”
“म्हणजे असं... मी ते नाही
वाचणार.”
“तू वाचशील. हॉटेलचा पत्ता
काय आहे?”
ती टैक्सी बोलावते – ‘सगळ्यांत
स्वस्त आणि वेगवान.’ “वाचशील, वाचशील...मी
बरेचदां विचार करते, की आपल्यांतील संबंध कधी बिस्त-यापर्यंत
कां नाही पोहोचले. माहीत नाही?”
“कदाचित अश्यासाठी...कारण, की कदाचित,
आपण मित्र आहोत.”
“पास! उत्तर कबूल आहे. तू
हे शेवटपर्यंत वाचशील आणि,
जर तुला वाटलं तर मला काही सांगशील. पण, फक्त,
जर वाटलं तर. कदाचित, माझ्या डोक्यापर्यंत जे
पोहोचंत नाहीये, ते तुला समजेल. कदाचित, तुला एखादी अशी गोष्ट माहीत असेल, जी मला माहीत नाहीये,
शेवटी, तुम्हीं दोघांनी बरोबर काम केलं होतं,
तुमचे कॉमन फ्रेण्ड्स आहेत. जे...थोडक्यांत,
मी तुला विनंती करते, की हे वाच. सांगून ठेवते,
की सुरुवातीला वाचणं कठीण जाईल, पण मग...मग
सोपं वाटेल. मी हे तुला मुद्दाम सांगतेय, ज्याने तू घाबरून
जाऊं नये. नाहीतर दोन-चार पानं वाचून फेकून देशील. आणि, ह्या
गोष्टीनेपण घाबरू नकोस, की हे हाताने लिहिलेलं आहे...त्याचं
अक्षर खूप छान आहे. हे बघ.”
ती नोटबुकचं मधूनंच एक पान
उघडून दाखवते,
आणि तिला हातांतून दूर न करता, आपल्या
भूतपूर्व नव-याच्या हाताने लिहिलेली दोन पानं दाखवते.
“मी कशाची वाट बघतोय? मूखिनच्या
बायकोशी – ह्या एका विचारानेसुद्धां...” कपितोनोव उजव्या पानाची सगळ्यांत वरची ओळ
वाचतो. हे तो कोणाबद्दल लिहितोय? आपल्या स्वतःबद्दल? पण आश्चर्य दुस-याच गोष्टीचं होतंय :
“मला माहीत नव्हतं की तो
सुलेखक होता.”
“जास्त तारीफपण नको
करायला.”
“पण, आम्ही
सगळेतर असं लिहितो, जसे कोंबंडीच्या पंजाच्या खुणा असतात.”
“तुला असं वाटतं का, की हे
अक्षर त्याचं नाहीये?” मरीना गंभीरतेने विचारते.
कपितोनवला कळंत नाही की
काय म्हणावं.
“टैक्सी गेटवर आहे,” ऑपरेटर
सूचना देतो.
“तर, असं आहे,”
मरीना म्हणते. “आणि, आता मला वचन दे. पहिली
गोष्ट : तू ही सम्पूर्ण वाचशील. दुसरी गोष्ट: उद्या परंत करशील.”
“स्पष्टंच आहे, उद्या.
परवातर मी परंत चाललोय.”
मरीना नोटबुकमधे स्वतःचं
विज़िटिंग कार्ड ठेवते. ते निरोप घेतात. त्यांनी दारावर एकमेकाचं चुम्बन घेतलं.
आठवड्याचा हा दिवस होता –
शनिवार, जो ह्याच क्षणाला संपंत होता : कपितोनव बाहेर निघतो, त्याच्या हातांत मूखिनच्या नोटबुकचं पाकिट आहे, आणि
अश्या प्रकारे येऊन ठेपतो,
रविवार.
00.06
इथलं पीटरबुर्ग बिल्कुल
पीटरबुर्गी नाहीये,
काहीतरी एक टिपिकल वस्तू डोळ्यांत गडतेय, - कपितोनवला
ती फिल्म आवडंत नाहीये, जिला कारच्या खिडक्यांतून दाखवतांत
आहे.
टैक्सी ड्राइवरने
हवामानाबद्दल फुकटंची बडबड सुरू केली, ह्याबद्दल की रस्त्यांवर रीगेंट15
शिंपडतात आणि लोकांचा काही मान-सम्मानंच नाहीये, आणि
साधारणपणे, एक तर लोकांना मारून टाकताहेत, किंवा त्यांना महागडे औषधं घ्यायला भाग पाडताहेत, - तो पट्कन माहीत करून घेतो की पैसेन्जर मॉस्कोचा आहे, आणि लगेच सांगून टाकतो, की मॉस्कोंततर तो कोणत्याही
परिस्थितींत राहणार नाही, जरी तिथे, कदाचित,
रस्त्यांची बर्फ जास्त चांगल्या प्रकारे साफ करतांत.
आह, तर असं
आहे : पैसेन्जर – भूतपूर्व पीटर्बुर्गवासी आहे.
“तर, मग,
कंटाळवाणं तर नाही होत?”
दोन तासांपूर्वी हेच
विचारलं होतं.
कपितोनवने म्हटलं की
त्याला लहानपणापासून पीटरमधे असा बर्फ पडल्याचं आठवंत नाहीये.
“मागच्या हिवाळ्यांतसुद्धा
कमी नव्हता,”
आपल्या शहराबद्दल गर्वाचा अनुभव करंत ड्राइवर उत्तर देतो.
“मागच्या हिवाळ्यांत मी
इथे नव्हतो आलो.”
“अरे, उगीचंच.
येऊंपण शकले असता. मस्त असते हवामान. यायला पाहिजे होतं, न
येण्यांत काही अर्थ आहे? तुम्हीं येत चला.”
विचित्र गोष्ट आहे :
कपितोनवला असं वाटतं की त्याला भूतकाळांत बोलावताहेत. पण, कां नाही?
आमंत्रणतर नेहमी भविष्यकाळासाठीच असतं, हे
बरोबर आहे, पण ह्या आमंत्रणांमधे जास्त करून फक्त अलंकारिकंच
असतात, तेवढ्याच यशस्वीपणाने भूतकाळांत आमंत्रित कां करूं
नये?
ह्या दरम्यान ड्राइवर
कपितोनवला शहराच्या टैक्सी-उद्योगाच्या यशाबद्दल सांगतो. काही काळ पीटरबुर्गच्या
रस्त्यांवर जाण्यायेण्यासाठी शेयर्ड टैक्सी ‘बोम्बिल’चा
गवगवा होता (जी आपणहूनंच बोम्बलली), जिचं संचालन लोकांचे
समूह करायचे, आणि आता लोक, आधीसारखेच,
टेलिफोन करून घरी टैक्सी बोलावतांत, स्वस्त,
वेगवान आणि आरामशीर.”
“वाह, फेब्रुवारीचा
महिना सुरू झालाय, आणि तुमच्याकडे अजूनही चौकावर क्रिसमस
ट्री आहे.”
“हे नव्या वर्षाचं
नाहीये.”
“असं कसं नाहीये नव्या
वर्षाचं? अगदी पूर्ण माळांनी लगडलंय!”
ड्राइवरला कळंत नाही, की ह्याचं
काय उत्तर द्यायचं, म्हणून त्याच्या डोक्यांत जी पहिली गोष्ट
येते ती सांगून टाकतो:
“दिवसातर ‘जाम’
लागलेला असतो. फक्त रात्रीचं चालवूं शकतो.”
कपितोनवला पार्क केलेल्या
गाड्यांच्या ऐवजी बर्फाच्या मोठ्या-मोठ्या टेकड्या बघण्यांत मजा वाटतेय, पण त्याला
आणखीनही काहीतरी पहायचंय. ड्राइवर बरोबर आहे: कपितोनवला पीटरबुर्गची आठवण येत असते.
आणि, जर कार एक-दोन घंट्यासाठी – तीन घंट्यासाठी भाड्यावर घेतली,
रात्री नेवाच्या तटांवर, नेव्स्की प्रॉस्पेक्टवर,
जुन्या कोलोम्नावर...तर किती खर्च येईल?...सुमारे
दोन हजार?
“दोन हजारांत तर मी एकदम आत्ता, ह्या क्षणी,
तैयार आहे,” ड्राइवर म्हणतो.
“मी तयार नाहीये,” कपितोनव म्हणतो.
“बरं, असं करूं या,”
ड्राइवर म्हणतो. “मी ऑपरेटरला फोन करून देईन, सांगून
देईन की गाडी बिघडलीय, हे सोपं आहे.”
“नाही, थैन्क्स,
काम आहे.”
“रात्री – काम? कामतर मला
आहे. तुम्हांला काय काम आहे? नंतर नाही होणार. आज मी नेवावरून
येत होतो, तिथे बर्फ कापायचं मशीन जात होतं, पाण्यावर वाफेची भिंत तयार झाली होती...महालांपेक्षाही उंच! काय सुरेख होतं!
आणि, ती एका ठिकाणी उभी नाही राहात, तर
नेवावर तरंगतेय आणि गोल-गोल फिरतेय, पण फारचं लवकर तरंगतेय,
थोडीशी टक्कर लागली की पूर्णची पूर्ण खाडींत!...तर? नाहीतर हे काय फिरणं झालं? तीनशे रुबल्स...खिडकीतून बघण्यासारखं
काहीच नाहीये...”
“पुन्हां केव्हांतरी,” कपितोनव म्हणतो.
वाद घालण्यासारखं काहीच नाहीये
– हा शहराचा सर्वोत्तम भाग नाहीये.
“पुन्हां केव्हांतरी – तर तुम्हीं
माझ्याशिवाय जाल.”
कोई टिप्पणी नहीं:
एक टिप्पणी भेजें