धनु-कोष्ठक - 08

मी उशीर कां करतोय? मूखिनवर बायकोच्या व्यभिचाराचा ठपका - - : ह्या विचारानेच मी क्षणभरांत पेटून उठलो. माझ्यांत वासना उसळी मारंत होती. तिच्या बाजूला बसून, क्षणभरांत मी तिला आपल्या बाहुपाशांत घेतलं आणि ओठांच्या ताकदीने तिच्या ओठांवर हल्ला केला. माझ्यासाठी आश्चर्याची गोष्ट ही होती, की तिच्यासाठी ही आश्चर्याची गोष्ट नव्हती, तसं, कदाचित, तिच्यासाठीपण माझी ही आकस्मिकता आश्चर्याची गोष्ट होती. पण आश्चर्य मला फक्त क्षणभरंच झालं, जेव्हां मला जाणवलं की ती किती आवेगाने मला प्रतिसाद देत आहे - - : जसा कधीही मूखिनला दिला नसेल! समोरून - - : ह्या शब्दांत ऐकूं येतं “तोंड” - - : आमचे तोंड एकमेकांत मिसळले, जिव्हा संघर्षरत झाल्यात, आणि, जर त्यांच्याकडे, आमच्या जिव्हांकडे, कोणते जननांग असते, तर शंकेला जागाच नाही, की आमच्या आधी जिव्हा एक झाल्या असत्या - - : आम्हांला एकमेकाची इतकी इच्छा होत होती. आम्ही स्वतःला स्प्रिंग-बॉक्सवर नाही, तर फरशीवर झोकून दिलं - - : मूखिनबरोबर असं नव्हतं होत. हे मी तिला खाली पाडलं होतं. तसेच फरशीवर गडगडंत आम्ही अनावृत झालो - - : उत्तेजित खेचाताणीत, हे कळल्याशिवाय की कोण कोणाचे कपडे खेचतोय - - : आपले, की दुस-याचे, तरीही - - : तिच्या अंगावर फक्त गाउन होता; कपडेतर मी घातले होते.

मला ते सगळं माहीत होतं, जे मूखिनला माहीत होतं, मूखिनच्या बायकोबद्दल. ते सगळं जे मूखिनच्या बायकोबद्दल मूखिनला माहीत होतं, मूखिनच्या बायकोबद्दल मला माहीत होतं. ही दुसरी गोष्ट आहे, की मूखिनला कितपत माहीत होतं. त्याला वाटायचं की त्याला बरंच माहीत आहे. विशेषतः शरीराबद्दल - - : तिच्या. आम्ही दोघंही म्हणू शकत होतो, पण मी फक्त स्वतःबद्दल सांगेन - - : मी, न की आम्हीं, मी तिच्या शरीराला आपल्या स्वतःच्या शरीरापेक्षा जास्त चांगलं ओळखंत होतो, आणि हे अगदी खरं आहे. जसं की, अवलोकनाच्या अभावांत मी ह्या गोष्टीची फक्त अस्पष्टशीच कल्पना करू शकतो, की माझी पाठ कशी दिसते, माझ्या खांद्याची हाडं कशी दिसतात, आहेतर ती मागची बाजू, पण, मी काही नार्सिसिस्ट²⁵ नाहीये आणि दुहेरी आरश्यांचा प्रयोग नाही करंत, पण आता समोर दिसंत असलेली तिची लवचिक पाठ, पाठीचा स्पष्ट कणा, तिच्या खांद्याची टोकदार हाडं आणि सामान्यतः एखाद्या चित्राच्या विशेषतेसारख्या ह्या सगळ्या गोष्टी, मागून, बाजूने, समोरून - - : स्मृतीत स्पष्ट आणि नेहमीसाठी अंकित झाल्यांत, सूक्ष्म विवरणांसहित. मागच्या काही वर्षांत, जेव्हां मूखिन जास्त उत्सुक होता, आणि ती जरा जास्तंच मेहेरबान, आणि, कदाचित आत्मविश्वासाने भरपूर, ती त्याला काही विशिष्ठ परिस्थितीत आपल्या बाह्य स्वरूपाच्या काही सजीव आणि संवेदनशील अंगांना बघायची परवानगी द्यायची. तशी मैग्निफायिंग-ग्लासपर्यंत मजल नव्हती जात, पण त्याला सूक्ष्म विवरणातंच रस होता - - : नाभिच्या जवळ एखादा तीळ, एखादा पातळ केस, एखादं डिम्पल, एखादा खळगा. हे मी अश्यासाठी सांगतोय, की आपल्या ज्ञानाची मात्रा प्रदर्शित करता यावी. पण ह्या वेळी, मूखिनच्या बायकोच्या नग्नतेला मला तिच्या नव-याच्या नजरेने नव्हतं बघायचं. आणि बघण्याची फुर्सतपण नव्हती! जे बघितलं, ते बघितलं - - : परक्या, आणि आपल्या परकेपणाची जाणीव नसलेल्या, बायकोला. तुझी हीच शिक्षा आहे, मूखिन, चांगली अद्दल घडवली! अत्यंत आवेगाने आम्ही एक झालो. मला मूखिनसारखं नव्हतं करायचं, कोणत्याच गोष्टीत मला तिला मूखिनची आठवण नव्हती द्यायची, आणि, माझ्या मते, ती मूखिनबद्दल विसरून गेली, हो, हो, मला पूर्ण विश्वास आहे! जर कधी कुणाला, कुठेतरी ह्याची फिल्म बनवावीशी वाटली, तर तो ह्या फालतू पोर्नोग्राफीची शूटींग करूं शकतो. मी, बस, घुरघुरलो नाही. आणि, तिच्याजवळ, ओरडण्यासाठी आवाजंच नव्हता! मूखिन बरोबर होता, जेव्हां मागच्या काही वर्षांत त्याला बायकोची शंका यायची, की ती ओरडून कामोत्तेजनेचं ढोंग करते. ही आहे खरी कामोत्तेजना! मूक, बिनआवाजाची!                                             

जेव्हां डोळे उघडले, तेव्हां माझ्याकडे असं बघितलं, जणु पहिल्यांदा बघतेय.

“आणि मला वाटंत होतं, की आता हे नाही होणार - - :”

पण मी म्हटलं - - :

“बेइमान”.

“म्हणजे?” (तिने विचारलं).

अर्थ मी नाही समजावला. }}}

{{{इच्छा होती की मी चूक असावं, पण, असं वाटतंय की कुणाच्यातरीद्वारे धनु-कोष्ठकांना उघडायचा प्रयत्न केला गेला होता. कोणत्या ठोस पुराव्यांच्या आधारावर नाही सांगत आहे, पण मला - - : जाणीव करून दिली गेली आहे.

कदाचित ह्याच संबंधात, पण मी कपितोन²⁶ आणि रेज़ोनेन्ट एक्सेसेज़ (अनुनादी प्रचुरते) बद्दल विचार करूं लागलो. नेहमीच्या जीवनांत अश्या प्रकारच्या घटनेला म्हणू शकतात “हद्द पार करणं”, पण प्रस्तुत घटनेच्या संदर्भांत जास्त चांगलं राहील - - : पुन्हां नेहमीच्या जीवनांच्या संदर्भात - - : मला सुचतोय शब्द – “बाउन्स”.

कपितोनव आणि मूखिन बराच काळ मित्र होते; पण पहिल्याचं मरीना रमानोव्नाशी, मूखिनच्या भावी बायकोशी, बराच आधी परिचय झालेला होता, दुस-याच्या तुलनेत - - : बस, ह्याच संदर्भात तो पहिला होता. माहीत नाही, की मूखिनपण असाच विचार करंत होता का, पण व्यक्तिगत रूपाने मी, ज्याने मूखिनला प्रतिस्थापित केलंय, कपितोनला एक साधारण सुमार व्यक्ति समजतो, तसं, वाद नाही घालणार, मी मूखिनच्या तुलनेंत कपितोनला कमी ओळखतो. दोन अंकांच्या संख्यांच्या स्तरावर ‘अनुनादी प्रचुरता’, माहीत नाही डोक्याची कोणची उपलब्धि आहे - - : म्हणजे, डोकं - - : सुमार दर्जाचं कां नाही असू शकंत? पण तरीही, आश्चर्याची गोष्ट आहे - - : कपितोन आपल्याचं बाउन्सेसबद्दल प्रतिक्रिया व्यक्त नाही करूं शकंत! हे बाउन्सेस कधी कधी प्रत्यक्षदर्शी लोकांवर ज्याप्रकारचा प्रभाव टाकतात, त्याला त्यांच्या प्रदर्शनाने त्या सीमेपर्यंत नाही समजावता येणार, जेवढं, माझ्या मते, कपितोनच्या सहजतेने.

म्हणतात - - : उदाल्त्सोवकडून समजलं - - : कपितोनमधे प्रचण्ड मानसिक ताणामुळे ह्याचा पत्ता लागला, जेव्हां त्याची सहा वर्षाची मुलगी नदींत जवळ-जवळ बुडालीच होती - - : वैयक्तिक रूपांत मूखिनला विवरणांत काही रस नाहीये; पण मला, जर हे एखादं मिथक नसेल तर, तर, तरीही ह्या मिथकाचा तोच-तोपणा त्रास देतो - - : मानसिक ताण, वीज पडणे आणि असं बरंचसं.

स्वतःला कपितोनच्या जागेवर ठेवतो - - : दोन अंकांच्या संख्यांच्या पातळीवर उत्पन्न होणा-या आपल्या ‘रिए’चं (इथे रिज़ोनेन्ट एक्सेसेस – अनुनादी प्रचुरतेशी तात्पर्य आहे – अनु.) मी काय केलं असतं? काय ह्याला आकस्मिक पुरस्कार समजलो असतो सर्वोच्च शक्तींचा, ज्या माझ्या आकलनापलिकडे आहेत? की ह्याला एखाद्या आजाराचं लक्षण समजलो असतो, ज्याचं गूढ आणि विनाशक स्वरूप अजूनपर्यंत प्रकट झालेलं नाहीये? काय ह्यांत अस्तित्वाच्या विफलतेला पाहिलं असतं - - : वैचारिक विस्ताराला पाहिलं असतं? काय ह्याला अत्यंत जटिल आणि माझ्यापासून लपलेल्या उपकरणांच्या प्रस्तुतिकरणाचं एक तत्व समजलो असतो, ज्याबद्दल माला कोणताच निर्देश, किंवा टेक्निकल माहिती, किंवा कोणच्यातरी संबंधित उद्देश्याची रूपरेषा दिलेली नाहीये? स्वतःपासून काही लपवणार नाही - - : मला ह्या प्रश्नांची उत्तरं माहीत नाहीये.

हा विचार करणं धोकादायक आहे की मी कपितोनवचा हेवा करतो. मला माहितीये की कोणीही असा विचार नाही करंत, पण असा विचार करणं धोकादायक आहे.

दुर्दैवाने, कपितोनवच्या मॉस्कोला जाण्याने अस्पष्टतेचं धुकं आणखी दाट होऊन जाईल.

आणखी एक गोष्ट - - : ज्याच्याबद्दल आत्ता विचार करंत होतो - - : आणि खरंच - - : मूखिनंच कां? मला मूखिनलाच प्रस्थापित करायला कशाला सांगण्यांत आलं, आणखी कुणाला कां नाही, उदाहरणार्थ, त्याच कपितोनवला कां नाही?

हा फक्त प्रश्न आहे; पण अत्यंत रोचक प्रश्न.}}}

ज्याची भीति होती, तेच झालं - - : संशोधकाने मूर्त रूप धारण केलं.

हे तर चांगलं होतं, की तो मला ‘दयाळु रूपांत’ दिसला - - : दृश्य रूपांत नाही  - : शब्द रूपांत. बस, तेवढंच.

त्याच रात्री, किचनकडे जाताना (पाणी प्यावसं वाटलं) दाराच्या कोप-याला जोरदार टक्कर मारली. मी काही म्हटलंतर नाही, पण माहीत नाही कां, विचार करू लागलो - - : “कशाला?” अशाप्रकारे विचार करायला नको. विचार अशाप्रकारे नको करायला. लगेच उत्तर मिळालं, आणि विशेष गोष्ट ही होती - - : विचारांमधे - - :

“मृगजळ आणि चौकीदारांसाठी”.

भीतीने मी थिजून गेलो. मला माहीत होतं की हा कुणाचा आवाज आहे. तसं माहीत नाही, की हे कां माहीत आहे.  

कदाचित, तो विचार करत असेल, की मी लगेच बोलायला सुरुवात करेन? नाही, मी चूप राहिलो. माझ्या चूप राहण्याने अप्रसन्न, त्याने हुकूम सोडला की मी बाथरूममधे जावे. आपल्या गुन्ह्याची मला जाणीव होती, म्हणून मी त्याचं म्हणणं ऐकलं.

त्याने मागणी केली की मी बोल्ट लावून दार बंद करावं. बंद केलं.

थोडा वेळ काही नाही झालं. मी बाथ-टबच्या किना-यावर बसलो होतो. मला एका मिनिटापेक्षांही कमी वाट बघावी लागली. बल्बच्यासमोर एक लहानसा कीडा आवाज न करता फिरंत होता - - : बादलीत घाणेरडे कपडे असल्याचं प्रमाण. मी स्वतःला आरशांत पाहिलं, मी आपल्यासारखाच होतो - - : म्हणजे, मूखिनसारखा. कीड्याची आठवण आली : “जणु पतंग”. मला वाटलं की तो चालला गेला. मी विचारलं - - :

“झालं?”

आणि तेव्हां सुरुवात झाली - - :

“मी तुला बाथरूममधे बंद करायला इथे नाही आलोय. मी इथे ह्यासाठी आलोय, की तुला नियमांच पालन करण्याच्या आवश्यकतेबद्दल चेतावनी द्यायचीय. तुला, कदाचित, समजलं नाहीये, की ही गंभीर बाब आहे. तर, लक्षांत ठेव. तू त्याचं उल्लंघन केलंय, ज्याचं उल्लंघन करायला नको. तू दोषी आहेस. तू असा दोषी आहे, जसा कुणीच नाहीये.”

चूप झाला. मला उत्तर द्यायचंय. पण, मला तर माहीत होतं, की मला आठवण दिली जाईल - - : जसं की इतक्यातंच मूखिनच्या बायकोशी बोलताना, मी न जाणे कां स्वीकार केलं होतं की मी कुणी मूखिन-बीखिन नाहीये. फक्त ह्याच एका गोष्टीसाठी माझी हत्या होऊं शकली असती. पण मी आपल्या मूर्ततेच्या आयामाबद्दल इशारासुद्धा केला होता - - : स्टेशनच्या रिफ्रेशमेन्ट रूमच्या परिचारिकेपासून देशाच्या प्रमुखापर्यंत. मी दोषी होतो.

“मी दोषी आहे” (मी आपला गुन्हा कबूल केला).

“दोषी? तुझ्या स्वीकारोक्तीने काय प्राप्त होणारेय? आणि प्लीज़, लाइट बंद कर.”

“हो, हे जास्त चांगलं होईल” (मी लाइट बंद केला).

अंधारांत त्याचा आवाज - - : जर ह्याला मानवी आवाज म्हटलं तर - - : आणखी जास्त घुमू लागला.          

तुझी चूक दुरुस्त करणं माझं कर्तव्य आहे. आठवण करून देतोय - - : तुझ्या गतिमार्गाचा प्रत्येक बिंदु, तुझ्या अस्तित्वाचा प्रत्येक क्षण पूर्णपणे स्कैन केला जातो. तुझं काम आहे, प्रत्येक गोष्टींत मूखिनसारखं व्हायचं, जसं प्रकृति त्याला ओळखंत होती आणि ओळखतेय. तू स्वतःबद्दल वाट्टेल तो विचार कर, आम्हांला फक्त मूखिनमधे रस आहे, तुझ्यांत नव्हे. पुन्हां सांगतो, त्याच्यासारखा हो.”

आपल्या विचारांमधे मी त्याच्याशी सहमत झालो. कारण की तो विचारांतच मला ऐकू शकंत होता, वरून माझ्या डोक्यांत - - : तो तिथेच तर स्थित होता.

“काही शंका?” (माझ्या आंत विचारण्यांत आलं).

मी सुटकेचा श्वास घेतला. असं वाटतं की मला दोषी ठरवण्यांत आलं होतं. मी, मान्य करतो, की ह्याच्याहीपेक्षां वाईट गोष्टीची आशंका होती. ते सगळं, जे त्याने मला सांगितलं, त्याच्याशिवायसुद्धा मला माहीत होतं. मला माहीत नव्हतं का, की माझ्यावर दोषारोपण करण्यांत आलंय.

“हो, हो, बरेचसे प्रश्न आहेत! - - : ...मूखिनंच कां, कोणी दुसरं का नाही? कपितोनव कां नाही. कीर्किरोव, गायक कां नाही? मूखिन कोणच्या गोष्टींत श्रेष्ठ आहे?”

“कोणत्याच गोष्टींत श्रेष्ठ नाहीये. पण निवड करण्याच्या परिस्थितींशी तुझं काही घेणं-देणं नाही. निवड करण्याचा हक्क तुला नाहीये. आणखी काही विचार.”

“मूखिन मी काही दिवसांपूर्वीच झालो आहे. मूखिनच्या आधी मी कोण होतो?”

“हा काय प्रश्न आहे! तुला त्याने काय फरक पडतो, की तू कोण होता? आणि, तू होता तरी कां? विचारण्यासाठी तुझ्याकडे आणखी काहीच नाहीये कां?”

“बस, असंच - - “ हा असा मौका मिळालाय - - : सरळ तुमच्याकडून जाणून घेण्याचा - - :”

“थकबाकीसाठी ऐवजी वासरू” (संशोधक म्हणाला).   

 “???”

“अपंगाची सकाळ. आस-याच्या शोधांत, निर्वासितांची पाठवणी...विस्मृत आर्टिस्ट-पेरेद्विझ्निक²⁷ निकोलाय वासिल्येविच ओर्लोव. सत्यशोधक. की, तुला सत्यशोधक आवडंत नाहीत? आणि : तू चक्क प्योत्र पेत्रोविच पदमर्कोव होऊं शकंत होता, तो पीन्स्क शहरांत मुलींच्या शाळेंत शुद्धलेखन शिकवायचा. आणि बोर्या गूरेविच, इंजिनियर आणि त्याच्या पहिल्या बायकोबद्दल, वलेंतीनाबद्दल काय वाटतं?”

“नवरा आणि बायको - - : एकाच वेळेस?”

“एकाच वेळेस कशाला? - - : वेगवेगळ्या कालखण्डांत. राहिला लिंगाचा प्रश्न, तर तो आमच्यासाठी

03.00

महत्वाचा नाहीये. तुझी रूपरेषा - - : विशिष्ठ मानसिक प्रकाराची आहे - - : आणि क्षेत्र - - : वर्तमान काळांत हे क्षेत्र आहे उत्तर-पश्चिम.”

मी दचकलो.

“काहीच आठवंत नाहीये - - : भूतकाळातलं.”

“जेव्हां हुकुम देतील, तेव्हां आठवेल.”

पुढचा प्रश्न विचारायच्या आधी विचारांना संयत करावं लागेल - - : “मला काय बराच काळ मूखिन म्हणून राहावं लागेल?”

“मला वास्तविक मूखिनला भेटणं आवडणार नाही. आशा करतो, की असं नाही होणार?”

संशोधक माझ्या डोक्यांत खोकला.

“वास्तविक मूखिन, जसं की तू समजतो आहेस, मेलेला नाहीये. तो थोड्या काळासाठी पर-अस्तित्वहीनतेच्या स्थितीत आहे...”

“पर - - : काय? - - : कोणच्या स्थितीत आहे?”

पर-अस्तित्वहीनतेच्या स्थितीत. पर-अस्तित्वहीनतेला घाबरू नको. पर-अस्तित्वहीनता पर-अस्तित्वाशी अश्या प्रकारे भिन्न आहे, जसं, उदाहरणार्थ, तू मूखिनपासून भिन्न आहे. पण तू माझं बोलणं मधेच तोडलं. तर, तुझ्या वैध मूखिनतेच्या सम्पूर्ण काळांत तो पर-अस्तित्वहीनतेच्या स्थितीत राहील. निश्चित वेळ आल्यावर मूखिन तुझ्या हातातून छडी घेऊन घेईल, जशी तू मूखिनची रिले-रेसची छडी घेतली होती - - : फक्त समानता दाखवण्यासाठी स्पोर्ट्सच्या क्षेत्रांतील उदाहरण देतोय. शारीरिक निरंतरतेची ग्यारण्टी आहे, तशीच, जशी परस्पर उपयोगाच्या सिद्धांताची ग्यारण्टी दिलेली आहे. मूखिनशी तुझी भेट - - : हा फालतूपणा आहे, ते अशक्य आहे, तुला धीर देतो. तसं, जर, कोणत्या विशिष्ठ बौद्धिक परिस्थितींवर लक्ष नाही दिलं तर - - :”

मी सतर्क झालो - - :

“म्हणजे कशा प्रकारच्या?”      

“म्हणजे, अशा की, जणु तुम्हीं अगदीच दूर नाही झालांत. ह्याबद्दल विचार नको करू. भेट होणार नाही.”

“माझं मिशन काय आहे?” (संशोधकाला विचारलं).

“मूखिन होणं.”

“फक्त येवढंच? माझ्यावर कोणाची हत्या करायला तर जोर नाही ना टाकण्यांत येणार?”

“नाही, मूखिनतर माशी मारायच्या लायकीचासुद्धां नाहीये” (तो स्वतःच्या टिप्पणीवर हसला).

“रिपोर्ट्स लिहावे लागतील कां?”

“रिपोर्टची आवड आहे! - - : .... काय म्हणता! - - : स्वतःच विचारतोय! तू, ब्यूरोक्रैट, डोक्यांतून हा कचरा काढून टाक! - - : ...समजलं? ही काही ‘एलिएन्स’ची फिल्म नाहीये! - - : मग म्हणशील ‘ऑर्डर्स’! - - : म्हणशील ‘निर्देश! - - : “ऑर्डर फ्रॉम स्पेस! - - : (माहीत नाही का, त्याला ह्या विचाराने गुदगुद्या झाल्या - - : कोणाचा विचार? - - : “ऑर्डर्स फ्रॉम स्पेस’वाला; तो जोराने हसू लागला, पण हे हसू चांगलं नव्हतं). आता हेसुद्धा म्हण की तुला आवाज ऐकू येतात - - :”

मला समजलं नाही, की तो माझी परीक्षा घेतो आहे, की नुसतं मूर्ख बनवतो आहे.

“पण तुम्हीं - - : तुम्ही काय आवाज नाहीये?”

“मी - - : आवाज?! जर मी आवाज आहे, तर प्रकार गंभीर आहे. माझं अभिनंदन.”

त्याने आठ्या चढवल्या - - : मला भौतिक स्तरावर ह्याची जाणीव झाली - - : माझ्या चेह-याच्या स्नायूंद्वारे.

“फक्त नाटक नको करूस! आम्हाला हे आवडंत नाही! - - : नाही, मित्रा, नाटक नको करूस, तू पूर्णपणे स्वस्थ्य आहेस.”

“ह्यांत काही शंका नाही, की मी स्वस्थ्य आहे - - : पण तुमच्यातोंडून हे ऐकणं जरा विचित्र वाटतंय - - : ...तुम्हीं तर नाकारत नाही आपल्या - - : ...वास्तविकतेला?”            

“माझं वैयक्तिक मत ऐकायचंय का? तर, ऐक, मित्रा, तुझ्या ह्या सगळ्या गोष्टी सैतानांबरोबर, सगळ्या प्रकारच्या आत्म्यांबरोबर, काळा जादूवाल्यांबरोबर, डबल्सबरोबर, दूतांबरोबर, संदेशवाहकांबरोबर - - : ...हे सगळे डोक्याचे खेळ आहेत - - : असल्या प्रकाराचं साहित्य आहे, असल्या प्रकारचं...तू कुठे हा विचारतर करंत नाहीयेस ना, की तू आणि आम्ही तसल्याच डोनट्सची आशा करतोय? - - : बस, जास्त आ(शिवी) करायची गरज नाहीये! तुला समजलं?”

“पण - - : ...हा मी नाहीये - - : ...(मी विस्मित होतो) - - : हा तर - - : ...आत्ता-इतक्यांत - - :”  (‘तुम्हीं जोडायला हवं होतं, पण मी आपली जीभ चावली - - : संशोधक, कदाचित, गोष्टींमधे वाहवंत जाऊ शकतो! - - : माझ्यासाठी हा एक आविष्कार होता).

जसं की डोनट्सची गोष्ट - - : हे कशासाठी?

मधेंच तो दृढतेने म्हणाला - - :

“तुझ्या तुलनेंत मूखिन एक सम्पूर्ण व्यक्ति आहे; मूखिन - - : सम्पूर्ण आहे; तो एक युनिट आहे; मूखिन - - : तुकड्यांमधे विभाजित नाही होऊ शकत! जेव्हां मी म्हणतो ‘मूखिन होणं’, तेव्हां माझा अर्थ आहे खरोखरंच ‘आपल्या सारखा राहा’. आम्हांला पाहिजे मूखिन सम्पूर्णतेत, परिपूर्णतेत. तुझ्याकडून केलेली कोणतीही हेराफेरी तुझा - - : तुला कळलंय, कुणाचा? - - : तुझा गुन्हा समजली जाईल. मी स्पष्टपणे समजावलं कां? आमच्यासाठी तू नाहीयेस, आहे तर फक्त मूखिन!”

“वाह, असं कसं! मी आहे, ह्याचांच अर्थ आहे, की मूखिन नाहीये!”

“मुद्दामहून वेड नको पांघरू (संशोधकाने म्हटलं). स्वतःला फार समजतोयेस. तू आहे कोण? मूखिनच्या शिवाय तू आहेस कोण? तू काय फक्त मैथेमेटिकल ऑपरेटर नाहीयेस? तू काय एका समुच्चयाच्या तत्वांच्या मधली अनुकूलता नाहीयेस? तू - - : कोणी नाहीये. तू मूखिनच्या विना नाहीयेस! तू नाहीये, मूखिन आहे! तू - - : मूखिन आहेस! आपल्या सीमेत राहा, मूखिन! मूर्खपणा करू नकोस! माझं म्हणणं ऐक!”

“कोन्स्तान्तिन! हे तू कोणाबरोबर बोलतोय?”

“हे कोण आहे?” (संशोधक उत्तेजित झाला).

“घोडा आहे कोटांत! (त्याने मला ताव आणूनंच दिला!) माझी बायको, मूखिनची बायको!”

“आ-आ - - : ...मरीनोच्का - - : ...मग ठीक आहे, काही हरकत नाही - - :”

“कोस्त्या, तू लाइट कां बंद केलास? तू बंद कां झालायेस? तू तिथे करतो काय आहे?”

“तर, तू लाइट कां बंद केलास? तू बंद कां झालायेस? तू तिथे करतो काय आहे?” (बायकोची नक्कल करंत, उपहासाने तो माझ्याकडे वळला).

मला ह्यांत काही गंमत नाही दिसली. कदाचित त्यालापण समजलं की जरा जास्तंच करतो आहे - - : त्याने सांत्वना द्यायचं ठरवलं - - :

“मूर्खपणा. स्टैण्डर्ड सिचुएशन. आम्ही ह्याला ‘मीडियन’ म्हणतो. तू कधी मीडियनबद्दल ऐकलंय?”

“त्रिकोणांत - - : ती त्याला दोन भागांत विभक्त करते - - :”

“नाही. आम्ही मीडियनला वेगळ्या अर्थाने समजतो. मीडियन - - : ही, म्हणजे, जेव्हां तुम्हीं-आम्हीं वाद घालंत असतो, आणि कुणी तिसरा, बहुतकरून एखादी बाई, ऐकते आणि बेकारचे निष्कर्ष काढते, स्टैण्डर्ड सिचुएशन, मी म्हणतो. साहित्यांत आणि फिल्म्समधे भोक होईपर्यंत झिजलेला, असभ्यतेपर्यंत, तिथे डोनट्सने काम नाही चालंत”.    

पुन्हां डोनट्सबद्दल.

“कोस्त्या, प्लीज़, दार उघंड, मला बाथरूमला जायचंय.”

“खोट बोलतेय (संशोधकाने म्हटलं). तिला कुठेच नाही जायचंय”.

“बडबड बंद कर! (बायको ओरडली). मला घाबरवू नको!”

“तू काय बडबड करतोस? (संशोधकाने विचारलं). तू, काय कोणाला घाबरवतोस?” 

“दार उघड, मी गंमत नाही करंत आहे!”

“व्वा-व्वा, जसं पाठ्य पुस्तकांत असतं.”

“कोस्या! काय दार तोडावं लागणारे, चांगला धडा शिकवीना!”

“काय ताकत आहे! (संशोधकाने म्हटलं). किती उत्साह आहे!”

मी स्वतःला आवरू नाही शकलो - - :

“कमेन्ट्सशिवाय काय काम नाही होऊ शकंत?”

आपल्या कमेन्ट्सनी मला वैताग आणला. हा स्वतःला समजतो काय आहे? परक्या घरांत, परक्या डोक्यांत!...मी बायकोला समजू शकतो, ती त्रासली आहे. जर ती अशी बाथरूममधे बंद होऊन, तिथे कुणातरी बरोबर गोष्टी करंत असती तर मी स्वतःपण त्रासलो असतो. मी शक्य तितक्या जोराने ओरडलो:

“घाबरू नको! लवकरंच उरकेन!”

शांतता पसरली. बायको, आणि तो, आणि मी शांततेला चाचपडंत होतो. आधी तो म्हणाला - - :

“मीडियनला अनेक प्रकारांनी निष्क्रिय करता येतं. आवाजाला कुजबुजण्याच्या स्तरापर्यंत कमी करता येतं. मोबाइलच्या संभाषणाची नक्कल करूं शकतो. हल्ला करणारे इलेक्ट्रिकल उपकरण चालू करू शकतो, जसं फैन. बहुधा मीडियनकडे लक्ष न देणं फायद्याचं आसतं, पण हे थोडी हुशारी वापरून करायला हवं. तुझ्यासमोर सगळ्यांत मोठा धोका हा आहे - - : मेंटल हॉस्पिटलमधे घेऊन जातील; तिथेसुद्धां लोक राहतातंच. हे भयानक नाहीये.”

“मी वेडा नाहीये” (मी म्हटलं).

“आणि मी तुला काय सांगितलं? आपण स्वतःचीच पुनरावृत्ति करत आहोत.”

“जर तू पागल नाहीयेस (बायको ओरडली), तर लगेच बाथरूममधून बाहेर ये!”

मी ओरडलो - - :

“आत्तांच!”

“काही आत्तांच-बित्तांच नाही! (संशोधकाने थांबवलं). आपलं संभाषण अजून पूर्ण झालेलं नाहीये!”

पण तेवढ्यांत दार भयंकर चरमरू लागलं - - : तिने खालून काहीतरी घुसवलं होतं.

“न घाबरता! (संशोधक पट्कन बोलला). टेलिफोनचा उपाय - - : चल! शंभर टक्के ग्यारंटी”.

मला समजलं, मी ओरडलो - - :

“तुझं काय झाकंण-बिकणं उडालंय का? तू काय दार तोडायला निघालीये? मी फोनवर बोलतोय!...खूप ज़रूरी गोष्ट आहे, आणि तू आहे की सारखी डिस्टर्ब करते आहेस!”

आणि आम्ही दोघं, आणि दाराच्यामागे बायको - - : एकदम चूप, शांत आहोत, विचार करतो आहे; वाट बघतोय की शांततेला आधी कोण भंग करेल. मला संशोधकाच्या विजयाचा अनुभव होत होता, निःशब्द, शब्दांनी प्रकट न होणारा...मला हे बिल्कुल आवडंत नव्हतं. इथे मी काहीही ओरडलो, तरी मी होतो तर बायकोच्याच बाजूने - - : बायकोने नाही, तर ह्याने मला बाथरूममधे ढकललं होतं.               

संशोधकाचा आवाज आधी निघाला, पण खूपंच हळू. कदाचित, त्याने हे म्हटलं होतं - - :

“ठीक आहे” - - : जर मी बरोबर ऐकलं असेल तर. पुढे - - : कुजबुज करंत - - : “तुझ्याबरोबर मूखिनच्या खतरनाक सवयींबद्दल चर्चा करायचीय, आणि सगळ्यांत आधी...”

मरीना - - :

“खोटं बोलतो आहेस, कोस्त्या. तुझा टेलिफोनतर टेबलावर पडलाय”.

तो रागाने गुरगुरला.

“ईडियट”. (मी आपला दुर्भावनापूर्ण आनंद लपवायचा प्रयत्न नाही केला. हुशार आहे. चांगला धडा शिकवला ह्याला. तेव्हांच पहिल्यांदा मी त्या ताकदींच्या अपूर्णतेवर विचार केला, ज्यांचं प्रतिनिधित्व तो करंत होता. धनु-कोष्ठकांच्या संरक्षक गुणांना मी तोपर्यंत नीट समजू शकलो नव्हतो, हे तर नंतर झालं, पण तेव्हां - - : मीडियनला लगेच बाजूला करायचं होतं.) आता पुढाकार मला घ्यायचा होता; मी आपला प्रस्ताव मांडला - - :

“मी सांगेन, की मी आपलं भाषण तयार करतो आहे. शनिवारी मेर्द्याखिनची ‘जुबिली’ आहे - - :”

“कुठला मेर्द्याखिन?! कसली ‘जुबिली’?! (संशोधक खूपंच तापला होता). ठीक आहे, बस! आजच्यासाठी इतकंच पुरे. मी मागणी करतोय - - : सिग्नल देशील”.

ह्या गोष्टीवर विश्वास कमीच होत होता, की मी त्याच्यांतील मागणीला अनुभवलं होतं, पण तरीही विचारल्याशिवाय राहू शकलो नाही - - :         

“सिग्नल - - : ते काय आहे?”

“तू आपलं डोकं लढंव. आठव, ह्या शाल्यापिनला, रॉबिन्सन क्रूसोला  - - : मग त्याला - - : ज्याने विमानाचा आविष्कार केला होता - - :”

त्याचं, जणु काही, स्विच-ऑफ झालं, पण ‘खट्’चा आवाज न करता. मी दीर्घ श्वास घेतला; हाताने स्विच चाचपडलं; लाइट लागला. मी बाथरूममधून बाहेर आलो.

मरीना हुंदके देत-देत रडंत होती, हातात हैमर पकडला होता.

“चोरटी-गोरटी” (मी आवाजांत शक्यतितका नाजुकपणा आणंत म्हटलं).

तिच्याकडे गेलो, तिला आपल्या बाहुपाशांत घेऊन गालांचा मुका घेतला.

तिचा गाल खूप गरम होता, जणु जळंत होता. कदाचित, मी विचार केला, की माझे हात भयंकर गार आहेत.}}}

{{{आज मला खूप वाईट स्वप्न पडलं, ज्याचा संबंध माझ्याशी तेवढा नसून, मूखिनशी होता. ही फार अप्रिय गोष्ट आहे – असे स्वप्न पाहणे, जे प्रकृतीने तुमचे नाहीत, आणि विशेषकरून, ज्यांचा संबंध तुमच्या स्वतःच्या भूतकाळाशी नसतो.

मी हे स्वप्न सांगणार नाही, फक्त त्याच्या प्रकृतिबद्दल सांगतो - - : किंवा असं, की त्याच्या प्रकाराबद्दल. जणु मूखिनच्या जीवनातील एका घटनेशी संबंधित परिकल्पनेशी माझा साक्षात्कार झाला.

तिथे - - : स्वप्नांत - - : ती परिकल्पना मला अत्यंत विश्वसनीय वाटली, अशी, जिच्याशी मी कधीच सहमत नसतो झालो, जेव्हां जाग आली, सौभाग्याने, मी जागांच झालो. तर, सकाळी ‘ब्यूस्टे’त पोहोचून, काही विशिष्ठ प्रमाण शोधताना, भाग्य माझ्यावर मेहेरबान झालंच - - : प्रश्न हा आहे, कोणाचं भाग्य - - : माझं की मूखिनचं?

हे असं झालं. लंच-ब्रेक मधे, जेव्हां नेहमीसारखे आमचे सगळे लोक जवळच्या फास्ट-फूड सेन्टरमधे गेले, तेव्हां मी अलीनाच्या टेबलचा चक्कर मारला आणि खिडकीच्या जवळच्या तिच्या अलमारीत ठेवलेल्या फाइल्सचं निरीक्षण केलं. ज्या फाइल्सवर अलीना काम करंत होती, त्यांच्यावर असं लिहिलं होतं - - : “अट्टल गुन्हेगार”, “लैंगिक अपराधी”, “तीक्ष्ण-बुद्धि”, “बापाचे हत्यारे” इत्यादि. ह्या वर्गीकरणाने, सौम्य शब्दांत सांगायचं तर, मला चकित केलं - - : एकंच चेहरा, एकसारख्याच सफलतेने एकदम कित्येक फाइल्समधे असण्याची शक्यता असूं शकते. मला माहीत होतं, की हे शीर्षक अलीनाने नाही लिहिले आणि हेसुद्धां की त्या अशाच अवतारात संशोधन करणा-या क्लायन्टकडून आमच्या ‘ब्यूस्टे’मधे आलेल्या होत्या, ह्या फालतू गोष्टींच्या वर्गीकरणाबद्दल असलं प्रेम समजणं माझ्यासाठी बरंच कठीण होतं. बरं, ठीक आहे. मला “मायावी” शीर्षकाच्या फाइलने आकर्षित केलं. मी पट्कन फाइल उघडली आणि, पानं उलटंत ‘त्याला’ शोधू लागलो. ‘त्याचाच फोटो’. जो माझ्यासारखा आहे. माझ्या सारखा - - : तरुणपणी.

तोचतर ह्या रात्री माझ्या स्वप्नांत आला होता, नाहीतर मी त्या फाइलमधे नसतो घुसलो.

अलीनाने चेह-याच्या मापदण्डांना, अंशतः, लांबी मापण्यासाठी कम्पासचा उपयोग केलेला होता, म्हणून चेह-याच्या विशिष्ठ बिंदूंवर खुपसल्याच्या खुणा होत्या, आणि डोळ्यांबद्दलतर चक्क सांगता येईल, की त्यांना काढून टाकलं होतं. मला हे आवडलं नाही.

मी लवकरंच त्याचा फोटो शोधला.

हासुद्धां डोळे काढून टाकलेला होता.

काढून टाकलेले डोळे असलेला, तरुणपणी माझ्यासारखा, त्याच्याबद्दल विचार करणं खूपंच अप्रिय वाटंत होतं.

पण तो काय माझ्यासारखा होता, हासुद्धां एक प्रश्न आहे. ह्याचंच उत्तर देणार आहे. हीच मुख्य गोष्ट होती.

जोपर्यंत टोचल्याच्या खुणा आणि डोळे बाहेर काढण्याचा संबंध आहे, तर हा शेवटी एक टेक्निकल प्रश्न आहे, हा सरळ-सरळ मोज-माप केल्याचा परिणाम आहे, ही गोष्ट मी समजंत होतो.

मी त्याच्याकडे पाहिलं - - : जवळ-जवळ माझ्यासारखा, पण, तो मी नव्हतो. मी असा नव्हतो. पण काहीतरी साम्यसुद्धां होतं.

फोटोला उलटून बघितलं (प्रत्येका फोटोमागे लिहिलं होतं, की कोण आहे, काय आहे‌) - - : पेन्सिलीने - - : “ईगर अलेक्सेयेविच झीलिन”, जन्म तारीख, जन्म स्थान - - : “अत्यंत क्रूरतेने आपल्या सावत्र बापाला मारून टाकलं. वान्टेड.”

मी बराच वेळ ह्या नोंदीकडे बघंत होतो, माझे विचार, जसं की ह्यावेळेस म्हणू शकतो, खूप गुंतागुंतीचे झाले होते; माझ्या बोटांच्या थरथरण्यामुळे त्या ओळी एका तालांत थरथरंत होत्या.

मी झेरोक्स मशीनकडे गेलो आणि दोन्हीं कडून प्रत काढली.

फोटो परंत फाइलमधे ठेवला. फाइलला परंत जागेवर ठेवून दिलं. टेबलाशी बसलो - - : आपल्या टेबलाशी. माझं टेबल काचेने झाकलेलं आहे, जिच्याखाली बरेच फोटो आहेत, ज्यांचा त्याच्याशी काहीही संबंध नाहीये, जो सध्या मला त्रस्त करतोय, शिवाय, श्रमाच्या सुरक्षिततेच्या दृष्टीने टेबलावर ठेवलेल्या काचेच्या धोक्याची मला पूर्ण जाणीव आहे - - : बोटंच वाकडे-तिकडे व्हायचे.

मी, निश्चितंच, काचेच्या खाली त्याला नाही ढकललं. काचेबद्दल मला स्वतःलाच माहिती नाहीये, कशाला. मी टेबलाच्या खणांत ठेवून दिली - - : माझ्या.

पण त्या आधी मी बराच वेळ लक्ष देऊन त्याच्याकडे पाहिलं.

माझ्या सारखा आहे - - : माझ्यासारखा नाहीये?

साम्य आहे, साम्य आहे! - - :

सर्वप्रथम - - : जन्म तारीख आणि जन्म-स्थान.

पण त्याचं आडनाव माझ्या लक्षांत नाही राहिलं. फक्त येवढंच आठवतंय की ते दुर्मिळ होतं.

मला असं वाटलं, की स्वप्नांत मला आठवलं होतं ( की मला स्वप्नांत काहीतरी तर आठवलं होतं), पण ह्या वेळेस आठवंत नाहीये. किंवा, फक्त, आठवायची भीति वाटत होती.

तर, परिस्थिति अशी होती - - : मी घडी-घडी फोटो टेबलाच्या खणांतून काढंत होतो आणि लक्षपूर्वक बघंत होतो, आणि त्याला पुन्हां परंत ठेवून देत होतो. पुन्हां काढायचा आणि पुन्हां लक्षपूर्वक पहायचा. आणि पुन्हां परंत ठेवून द्यायचा.

शेवटी मी विचार केला - - : स्टॉप! ह्या सगळ्याचा संबंध मूखिनशी आहे! मी – मूखिन नाहीये!

त्याच्यामुळे घाबरायची गरंज नाहीये. मूखिनला, जेवढं मला माहीत आहे, स्वतःलासुद्धां त्या परिस्थितीची आठवण नाहीये, आणि, परिणामस्वरूप, ही संभावनापण नाकारता येत नाही की तो त्यांना विसरून गेला असेल - - : मी कां म्हणून मूखिनपेक्षा जास्त लक्षांत ठेवूं?”

खरोखरंच, जेव्हां काही दिवसांपूर्वी अलीनाने त्याला फोटो दाखवला होता आणि म्हटलं होतं, की साम्य स्पष्ट आहे ( हा-हा : चेह-यांत?...), त्यावेळेसपण त्याच्या

03.30

                                             

डोक्यांत ही गोष्ट नाही आली, जी आत्ता माझ्या डोक्यांत आली आहे - - : आणि, हा काय पूर्वाभास होता किंवा आणखी काही आणि, काय-काय नाही होत? - - : तो त्याच वेळेस अदृश्य झाला, आणि मी प्रकट झालो! ...मला काय त्याच्या समस्यांचं समाधान शोधायचं आहे?

मी मूखिन नाहीये, आणि ह्या गोष्टीने मला किंचित धीर आला, पण थोड्याचं वेळासाठी.

लवकरंच सगळे लोक परंत आले. माझ्यासमोर बसून अलीनाने विचारलं - - :

“तुझी तब्येततर बरी आहे ना? काही झालंय कां?”

“मी बिल्कुल ठीक आहे. काहीही झालेलं नाहीये. हे काय प्रश्न आहेत, अलीना?”

तिने म्हटलं की माझ्या चेह-याचा रंग उडालाय.

मी म्हटलं की मी काही खाल्लं नाहीये.}}}